Özdemir Asaf’ın da dediği gibi; “İnsan mı paraya bağlı, para mı insana bağlı? Bu, insana bağlı”
Yokluğunda herkese büyük ıstırap çektiren paranın varlığının da çoğu zaman sorun olduğu görülmüştür. Peki, her mala değer biçtiğimiz ve hayatımızı onu elde etmek için şekillendirdiğimiz para hakkında ne kadar çok şey biliyoruz? Korkmayın, eski tarih öğretmeniniz gibi hemen Lidyalılar ve sizden asırlar önce yaşamının döngüsünü çoktan tamamlamış olan diğer medeniyetlere artık giriş yapmayacağız. Sadece ne olmuş da insanoğlu paraya ihtiyaç duymuş? Bugün ne ola ki insanoğlu paraya ihtiyaç duyuyor?
Paranın insan hayatı üzerindeki ilk yolculuğu insanların yerleşik hayatlarına başlaması ile birlikte başlıyor. Takas sistemi maalesef o zamanlar için pek de mantıklı bir sistem olarak görülmüyordu. İhtiyacınız olan şey tavuksa ve siz bir inek yetiştiricisiyseniz, bir inek verip 10 tavuk almak size pek mantıklı gelmiyor. Hem sadece bir tavuğa ihtiyacınız varsa ne olacak? Neticede o zamanlar derin dondurucu yok. Aynı şekilde tavuk satanın da asıl ihtiyacı inek değil de ekmek olabiliyor. Bu durumda tavuklarını verip, inek almak ve inekle gidip kasalarca ekmek almak tabii hiç mantıklı değil. Her seferinde paranın hayatımızda değer belirleyici olmasına lanet ediyor olsak da para olmasa muhtemelen bugün kullandığımız teknolojiyi elde edemeyebilirdik. İşte bu takas karmaşasının ortadan kalkması ve insanlara alışveriş işleminde kolaylık sağlaması amacıyla bugün hemen hepimizin küfür ettiği bir insanoğlu çıkmış ve para denilen şeyi icat etmiştir.
İlk paralar bugün kullandığımız paralardan çok daha uzak olan ön modellerdi. Bu ön modeller değerli taşlardan ve kimi zaman altın olarak insanların karşısına çıkabilen paralardı. İnsanlık uzun yıllar boyunca parayı taş ve maden şeklinde kullanarak tavuk ver inek al işkencesi ve karmaşasından kurtuldu. Sonra bir gün mertlik bozuldu ve hayatımızın içerisine hiçte sağlam olmayan ve madde olarak ağırlığı bulunmayan kağıt paralar girmeye başladı. Kağıt paralar elbette altın kadar değerli olmayabilirdi fakat çok daha kolay taşınabiliyor ve hemen her yerinizde bol miktarda saklanabiliyordu. –Her yerinizden kastınızı siz de biliyorsunuz.-
Bu nedenle kağıt paralar zamanla madeni paraların yerini aldı ve insanoğlunun hizmet ettiği eşya haline geldi. Bugün mutlaka sizin de cüzdanınızda en azından bir beşlik veya onluk Türk lirası vardır. Bugüne kadar sürekli elde etmeye çalıştığınız paranın hiç neyden yapıldığını merak etmiş miydiniz? Kağıt para diyor olmamıza karşın elbette para aslında kağıttan yapılmaz. Şayet para kağıttan yapılmış olsaydı ilk çamaşır makinenizde yıkadığınız para yarı sağlam şekilde çıkmaz ve un ufak hale gelirdi. Peki, nedir bu cüzdanımızdaki paranın sırrı?
Paranın kağıttan yapılması paranın daha dayanıksız olmasına neden olacaktı. Bu nedenle tıpkı kağıt gibi görünecek fakat kağıttan kesinlikle daha dayanıklı olacak olan bir şeye ihtiyaç duyuldu. Bu, pamuktan elde edilen ve linter adı verilen bir maddeden başka bir şey değildir. Esasen elimizde tuttuğumuz paraların tam olarak pamuk olduğunu iddia edemeyiz fakat yapısında çok fazla linter maddesi olduğu ve bu maddenin de pamuktan elde edilmesi, yapısının benzemesi nedeniyle kağıt paraların pamuktan olduğu kabul edilir. Kağıt para ise muhtemelen yapısının kağıda benzeten birinin zamanında söylediği ve günümüze kadar ulaşan bir benzetme şeklidir.
Bugünün linter paraları da yavaş yavaş artık ortadan kaybolmaya başladı. İlerleyen zaman içerisinde dijital paraları kullanacağımız zamana geçeceğiz gibi görünüyor. Şu an bile dünyanın büyük bir bölümü dijital para ile alışverişlerini yapıyor.
Kağıt veya pamuk para adı her ne olursa olsun, şu eski Kızılderili atasözü bize her zaman hayatımızda ışık tutmalıdır; “Son ırmak kuruduğunda, son ağaç yok olduğunda, son balık öldüğünde, beyaz adam paranın yenmeyen bir şey olduğunu anlayacak.”
